Next to normal

vanmiddag in een heuse middagmatinee naar de voorstelling Next to normal geweest met vriendin Maroeska.  De voorstelling was in theater Castellum in het schattige Alphen aan den rijn. Ik moet zeggen dat ik de voorstelling in het begin erg zwak vond. mede omdat naar mijn idee niet echt er uit kwam wat er uit moest komen. Onze musical vedetten Simone Kleinsma, de grand lady van de musical kon het in deze show op dit moment niet waar maken helaas.. De totale moeheid van haar was zo groot dat ik alleen maar dacht... mens ga met pensioen.. daar in tegen de opkomende musical ster Freek Bartels heeft op mij diepe indruk gemaakt, die man staat, speelt zingt doet en is keigoed. Het bereik van zijn stem, wat ik ook al opvallend vond in het programma de beste zangers van nederland, is zo mooi.. wat een uitstraling en wat een power, in mijn beleving haalt hij zelfs onze muscial vedette uit het slop, als hij zingt neemt hij iedereen mee met zijn stem.. en het gaat sprankelen.. een lust om te zien en te horen. Daarin tegen viel me wel op dat je als musical arties wel heel veel van je mede spelers moet houden, regelmatig zag je grote hoeveelheden consumptie naar elkaar toe gezongen worden, wat natuurlijk een nadeel is als je op rij twee zit in het midden..... Maar toch ondanks het zwakkere spel van een vakvrouw is het wel een muscial die indruk maakt, de laag op laag op laag is enorm, en de liedjes raken je soms zo erg dat ik zit te janken.. Het prachtige lied dat begint met de tekst er is een licht en dat brand voor jou, en die hang in ons huis dat wacht op jou.. prachtig veeg mij maar op en pak me maar in. niks meer aan doen.. ik ben om.... en meer van die mooie titels en liedjes... een aanrader dus als je een geweldige muscial ster wil zien, genaamd Freek en als je van mooie teksten houd  dan moet je zeker gaan.....en zeker genieten..

Over de voorstelling zelf:
Vincent van Gogh, Kurt Cobain, Virginia Woolf en Salvador Dali deelden een tragisch lot. Zij leden elk aan een bipolaire oftewel manisch-depressieve stoornis. Hun levens werden sterk beïnvloed door afwisselend evenwichtige periodes, bodemloze depressies en uitbundige manische episodes, waarin ze als een stuiterbal door het leven gingen en oneindig veel energie leken te hebben. Vaak uitgeput door zo’n fase belandden ze vervolgens opnieuw in een diep dal.
Ook Diana Goodman uit Next To Normal is zo’n vrouw. Een vrouw die ogenschijnlijk een stabiel en ‘normaal’ leven leidt met haar man Dan en dochter Natalie. Toch heeft ze al zo’n zeventien jaar geleden de diagnose bipolaire 1 stoornis gekregen en probeert ze zich samen met haar gezin staande te houden tussen haar wisselende stemmingen. Kwetsbaarheid voor een bipolaire stoornis is vaak genetisch bepaald en kan worden getriggerd door een traumatische gebeurtenis, iets waar ook Diana mee te maken heeft.
Het verhaal
Het verhaal –en de eerste acte- begint ’s nachts wanneer Diana in de keuken haar dochter Natalie treft die behoorlijk hyper is door stress (en energiedrankjes) voor haar tentamens en werkstukken waarvoor ze nog hard aan het werk is. Wanneer Diana de volgende ochtend haar gezin op gang helpt en voor iedereen de lunch klaarmaakt, gaat het mis. Haar man, die haar pieken en dalen na zoveel jaar huwelijk maar al te goed herkent, brengt haar naar psychiater Dr. Fine. Deze schrijft haar een gevarieerd en kleurrijk arsenaal aan pillen voor. Na een aantal weken en het uitbalanceren van de medicatie verklaart hij zijn patiënte stabiel, maar Diana voelt zich een zombie en zingt het hartverscheurende ‘Ik mis de bergen’. Ondertussen worstelt Natalie met haar gevoelens voor schoolgenoot Henry. Henry is het tegenovergestelde van Natalie: hij is niet zo van de structuur en van ‘kleuren binnen de lijntjes’, maar staat een stuk relaxter in het leven dan zij. Natalie durft niet aan haar gevoelens voor hem toe te geven, laat staan hem te introduceren bij haar niet zo normale familie. Omdat moeder Diana haar medicatie inmiddels meer dan zat is, daartoe aangemoedigd door haar zoon, dient een volgende manische periode zich aan. Naar Dr. Fine wil ze echter niet meer terug. Daarop neemt Dan haar mee naar Dr. Madden, die een mix van behandelmethoden voorstelt. Omdat de symptomen hardnekkig blijken, wordt uiteindelijk besloten over te gaan tot elektroshocks. Zowel haar dochter als zoon hebben hier, ieder om hun eigen reden, grote moeite mee.
In de tweede acte ziet het publiek een doorgedraaide Natalie. Haar situatie is op dat moment min of meer parallel aan die van haar moeder: beiden raken in een soort psychedelische toestand, zij het door verschillende oorzaken. Terwijl Natalie haar vriendje vervolgens letterlijk en figuurlijk van zich af duwt, hebben de elektroshocks van Diana ingrijpende gevolgen: Diana raakt door de behandeling een groot deel van haar geheugen kwijt, wat tot schrijnende situaties leidt als ze uit het ziekenhuis wordt ontslagen en weer thuiskomt. Man en dochter helpen haar beetje bij beetje haar herinneringen terug te vinden, maar Diana mist een belangrijk stukje van de puzzel zonder dat ze er de vinger op kan leggen wat dat is. De ontknoping leidt uiteindelijk tot een belangrijke keuze die consequenties heeft voor het hele gezin.
Wat vooraf ging
Een documentaire in 1999 over de behandelmethode ECT (electroconvulsieve therapie/elektroshocks) was de directe aanleiding voor de makers van Next To Normal. Tom Kitt (muziek) en Brian Yorkey (script/liedteksten) waren zo onder de indruk dat ze dit niet alledaagse onderwerp tot uitgangspunt maakten van een voorstelling. Vele gesprekken met patiënten, direct betrokkenen en behandelaars vonden plaats om een zo goed mogelijk beeld neer te zetten van mensen met een bipolaire stoornis en het effect daarvan op hun naaste omgeving. Een langdurig ontwikkelingsproces en pas jaren later (2008) was de productie op Broadway te zien in de min of meer huidige vorm. Na nog meer aanpassingen ging de voorstelling in 2009 opnieuw op Broadway in première en won vervolgens drie Tony Awards en de Pulitzer Prize. Met name laatstgenoemde toekenning is uitzonderlijk voor een musical.
Joop van den Ende Theaterproducties (JETP) kondigde al tijdens de meerjarenpresentatie in het voorjaar van 2010 aan een Nederlands(talig)e versie van Next To Normal te gaan uitbrengen. Paul Eenens (o.a. Ciske de Rat, Spring Awakening en Petticoat) werd hiervoor als regisseur aangetrokken. Hij deed op zijn beurt uiteraard ook de nodige research en bezocht onder andere hiervoor Het Dolhuys in Haarlem.
Voor de cast koos JETP voor een mix van ervaren acteurs en relatieve nieuwkomers: Simone Kleinsma (Diana Goodman), Wim Van den Driessche (Dan Goodman), Freek Bartels (zoon Gabriël/Gabe) en Michelle van de Ven (dochter Natalie). De rol van Dr. Fine/Dr. Madden wordt vertolkt door René van Kooten en Jonathan Demoor speelt Henry, de vriend van Natalie.
De vertaling kwam in handen Daniël Cohen die met veel creativiteit en uiterste precisie dicht bij de oorspronkelijke (intenties van de) tekst is gebleven. Een onderwerp als dit vereist veel respect voor de onderliggende lagen van het verhaal en de juiste snaar om alle emoties en stemmingen binnen het gezin Goodman gestalte te geven, iets waarin Cohen uitstekend is geslaagd.
De première
In het relatief eenvoudige decor, de kostuums en de belichting zijn prachtige symbolische verwijzingen naar het verhaal terug te vinden. Het verhaal speelt zich bijvoorbeeld voornamelijk af in een scheef huis. De groenbruine kleding die Henry draagt, verwijst naar zijn ‘ecologische belangstelling’ en de rust die hij Natalie biedt. De kleuren van de kledingstukken van Diana geven haar wisselende stemmingen weer. Die van haar vest in de slotscene is echter een subtiele verwijzing naar de wereld van haar zoon (die de hele voorstelling dezelfde kleur draagt) en wekt de suggestie dat het (buiten beeld) nog wel eens anders met haar zou kunnen aflopen dan in de slotscène lijkt. Het verschuivende en verkleurende LED-scherm op de achterwand loopt parallel met Diana’s hersenactiviteit en de connectie met haar zoon (en soms haar dochter).
Simone Kleinsma heeft de zware taak niet alleen continu te schakelen tussen verschillende stemmingen, maar ook tussen haar gezinsleden en behandelaars met wie ze elk een heel ander soort relatie heeft. Haar manische gedrag leidt regelmatig tot hilariteit in de zaal, terwijl een seconde daarna doordringt dat de situatie feitelijk allesbehalve komisch is. Tijdens de depressiescènes evenals in de scènes met haar zoon, die vol zijn van een dreigende spanning, kun je in de zaal een speld horen vallen. Haar kwetsbaarheid en onzekerheid ontroeren en veel momenten zullen herkenning oproepen, ook al heb je geen bipolaire stoornis. Next To Normal wordt door velen geroemd om zijn muziek, een mix van pop, rock en folk. Kleinsma lijkt zich moeiteloos te bewegen tussen de diverse stijlen en intensiteiten. Dat zij een vakvrouw is, bewijst ze opnieuw in deze rol.
De rol van Gabriël past Freek Bartels als een nauwsluitende jas. Hij is de ideale, liefhebbende, aantrekkelijke en slimme zoon, maar speelt een gevaarlijk spel met zijn moeder. Die dreiging is continu voelbaar, de ene keer subtiel, de andere keer zeer expressief. Ditzelfde geldt voor zijn woede richting zijn vader. Als altijd is hij door zijn uitstekende dictie in elke hoek van de zaal verstaanbaar en het is weer een waar genoegen om hem in deze productie van klein tot voluit te horen zingen. Fysiek (niet zo zeer qua mimiek) zou hij soms nog iets groter mogen spelen om de achterste rijen en het publiek op het balkon nog beter te bereiken dan nu het geval is.
Als vader Dan schippert Wim Van den Driessche tussen het verlangen zijn gezin bij elkaar te houden en de wanhoop na de zoveelste stemmingswisseling van zijn dierbare echtgenote. Zijn vertolking laat ruimte voor nog meer inleving en beleving, maar dat zal de komende periode ongetwijfeld verder groeien. Ernstiger is dat hij naast zijn collega’s vocaal te kort schiet wat betreft benodigd bereik en kracht in zowel zijn solo’s als in de groepsnummers. Daarnaast heeft hij een wat klassiekere stem, die in zijn rol als Javert in Les Misèrables goed tot zijn recht kwam, maar in de verschillende pop-, rock- en folknummers van Next To Normal niet optimaal kleurt met die van de anderen. De vraag dringt zich eerlijkheidshalve op of JETP hier wel de juiste persoon (en met name zanger) voor deze rol heeft gecast.
Michelle van de Ven won in 2011 een Musical Award voor Aanstormend Talent voor haar rol in Spring Awakening. Ook in Next To Normal zet zij een goede prestatie neer als perfectionistische, intelligente en energieke, maar ook gekwetste en eenzame dochter. Haar masker richting haar nieuwbakken vriendje is pijnlijk overtuigend. Af en toe een straaltje meer zachtheid zou haar rol nog ten goede komen, waardoor er meer contrast onstaat tussen haar ongenaakbaarheid en de liefde en warmte waarnaar ze eigenlijk zo hunkert. Zelfs wanneer het ‘aan’ is met Henry, zij zich relatief veilig voelt en er gekust wordt, ontbreekt verdere fysieke nabijheid en intimiteit tussen beiden.
Jonathan Demoor is een relatieve nieuwkomer in de musicalwereld en maakt een verrassend verfrissende en sympathieke indruk met zijn vertolking van Henry, een op zich niet zo grote rol. Hij beschikt daarnaast over een prachtige stem die hij goed weet te benutten. Zijn spel maakt zeker nieuwsgierig naar toekomstige rollen.
En dan zijn daar ten slotte Dr. Fine en Dr. Madden, de belichaming van respectievelijk de pillen- en pratendokter, een dubbelrol van René van Kooten. Na onder andere Love Me Tender, Urinetown en Zorro laat hij opnieuw een andere kant van zichzelf zien, en ook als psycholoog/psychiater (en niet te vergeten als rockzanger) weet het publiek hem duidelijk weer te waarderen. Een prima prestatie dus.
Voor de staging/choreografie van deze voorstelling tekende overigens Daan Wijnands (o.a. Droomvlucht en in 2010 winnaar van een Musical Award voor Urinetown). Wijnands heeft al vele staaltjes van creativiteit laten zien (denk bijvoorbeeld aan de prachtige golfbeweging in Droomvlucht of de hilarische choreografie bij het ‘Politielied’ in Urinetown). In Next To Normal gaat het voornamelijk om de staging. Toch is ook in deze productie een soort dans te zien die de verwarring en verwevenheid tussen alle personages verbeeldt, met als een soort climax de overeenkomst en verbondenheid tussen moeder en dochter. Hoe treffend de symboliek ook is, deze choreografie is hier feitelijk overbodig. Het verhaal en de muziek zijn op zichzelf al beeldend genoeg.
Al met al is de Nederlandse Next To Normal een indringende voorstelling geworden, waarin te genieten valt van een origineel en oprecht verhaal met diepgang, mooie teksten en prachtige muziek. Next To Normal neemt je mee in de dagelijkse en reële worstelingen van een vrouw van vlees en bloed en zal daarom voor velen herkenbaar zijn.