Nomadland is een film die luistert en uitnodigt tot luisteren
Nomadland, de grote winnaar bij de Oscars, vertelt echte verhalen van nomaden die samenleven in een houtje-touwtjegemeenschap. Hoe verbonden ze ook zijn, ze leiden een solistisch bestaan.
Eindeloze snelwegen lopen als levensaders door Amerika, dwars door dorre woestijnen en regengordijnen. Ze vormen het decor van Chloé Zhao’s Nomadland, afgelopen zondag de belangrijkste winnaar bij de Oscars met prijzen voor beste film, beste regie en beste acteur. Een film die over het Amerika van de 21ste eeuw gaat, maar waarvan de wortels strekken tot in vorige eeuwen.
In Zhao’s vorige films Songs My Brother Taught Me en doorbraak The Rider contrasteerde het onbegrensde Amerikaanse landschap met de levens van jonge mensen die daarin klem zitten, snakkend naar een toekomst. In Nomadland richt ze zich op een andere generatie en doet ze dat voor het eerst met een professioneel acteur in de hoofdrol. Frances McDormand speelt zestiger Fern, die in een van de eerste scènes een opslag uitruimt vol spullen die niet zomaar spullen zijn, maar relieken van een voorbijgegaan leven.
Dat leven speelde zich af in Empire, een stadje in Nevada dat is gebouwd op de gipsplaatindustrie. Maar wanneer de vraag naar gipsplaten afneemt als gevolg van de aanhoudende crisis in de bouw, implodeert de fundering onder deze gemeenschap. De banen verdwijnen, gevolgd door de inwoners. Wat overblijft zijn lege huizen, omringd door woestijn.
Huisloos
De val van Empire was een van de naschokken van wat in de Verenigde Staten inmiddels de Grote Recessie wordt genoemd en die volgde op de kredietcrisis van 2008. In de jaren daarna ontstonden gapende gaten in het toch al wijdmazige vangnet waar vooral veel middenklassers van boven de vijftig doorheen tuimelden.
Zo ook Fern, die Empire achter zich laat in een witte bestelwagen die ze Vanguard doopt. En daarmee sluit ze aan in een colonne van Amerikanen die in auto’s, busjes en campers leven, het land doorkruisend van seizoenswerk naar seizoenswerk – van campings tot de bietenoogst en het magazijn van Amazon. Een verstrooide gemeenschap met haar eigen mores en jargon. Deze mensen noemen zich ‘workampers’ of ‘vandwellers’ en benadrukken dat ze niet thuisloos zijn, maar slechts huisloos.
Onderweg ontmoet Fern andere nomaden, veelal gespeeld door de mensen die journalist Jessica Bruder volgde en sprak voor haar boek Nomadland: Surviving America in the Twenty-First Century, waar de film op gebaseerd is. Een van hen is de montere (en zeer geestige) Linda May, die in de film de beste vriendin speelt van Fern, en Bob Wells, die een beetje de goeroe van deze beweging is, met zijn website cheaprvliving.com en de door hem jaarlijks georganiseerde Rubber Tramp Rendezvous.
Zo laat Zhao echte verhalen toe in haar fictie. In ontroerende monologen delen de nomaden flarden van hun levensverhaal. Die zijn getekend door verlies en illusies, maar ook door veerkracht. Het zijn verhalen die, in de woorden van schrijver Harry Crews in de documentaire Searching for the Wrong-Eyed Jesus, ‘vertellen wie ze zijn in de wereld. Het is hun blik op zichzelf, en op hoe ze de wereld begrijpen.’
Verbondenheid
McDormand gaat moeiteloos op in deze houtje-touwtjegemeenschap, in dit bestaan waar mensen voortdurend in en uit elkaars leven dwarrelen. Het ene moment sta je in een zee van campers een blikopener te ruilen voor een pannenlap, het andere moment schieten al die wagens weer uiteen. Rode achterlichten in een stofwolk.
Er is een groot gevoel van verbondenheid en behulpzaamheid tussen deze grijzende nomaden, maar in de kern is het een solistisch bestaan. Zoals vrijwel al deze mensen draagt Fern een verlies met zich mee dat zich niet altijd laat delen. McDormand heeft weinig nodig om dat voelbaar te maken. Ze laat verdriet doorschemeren in een oprechte glimlach, of trekt zich soms plots even terug, als een schaap dat zich losmaakt van de kudde.
In Ferns bestaan klinkt de echo door van dagloners die de aanleg van de spoorwegen achterna reisden, de goudzoekers uit de negentiende eeuw. Fern omarmt dat bestaan, maar dat betekent niet dat dit nooit pijn doet. Natuurlijk is een zonsondergang boven de rotspartijen van Nevada mooi, maar de nachten zijn koud. En onder de eindeloze hemel kraakt het lichaam.
Chloé Zhao verkiest in haar film compassie boven woede. Ze is geen filmmaker die grote statements maakt, maar een die aandachtig luistert en wat ze hoort omzet in cinema. Nomadland is een film die luistert en uitnodigt tot luisteren. Naar een systeem dat zucht in zijn voegen, maar vooral naar de mensen daarbinnen, die hun weg naar buiten zoeken.
Amazon
De scènes waarin Fern bij Amazon werkt, als onderdeel van wat dat bedrijf de ‘CamperForce’ noemt, kwamen Chloé Zhao op kritiek te staan. Ze zou het werk, waarbij men in shifts van tien uur onder hoge werkdruk vele kilometers aflegt op betonnen vloeren, te rooskleurig voorstellen. Waar sommigen dat zien als een legitieme keuze voor een film die nu eenmaal geen documentaire is over Amazon, beschouwen anderen het als een pijnlijk gemiste kans om een statement te maken tegen de wijze waarop het bedrijf deze veelal oudere werknemers fysiek en mentaal tot het uiterste drijft.
Nomadland
Regie Chloé Zhao
Met Frances McDormand, Linda May, David Strathairn
Geen opmerkingen:
Een reactie posten